сіВ» и В«ГармоніяВ» (1608), у якіх НЕ толькі закраналіся питанні релігійнай дагматикі, альо и падималіся праблєми дзяржаСћна-палітичнага характар. В«АнтиграфіВ» ​​пачинаецца епікграмай на герб князеСћ Астрожскіх, дзе аСћтар вилучати викаристоСћвае багату метафаричвую сімволіку зор, прамянеСћ, а таксамо паетичную тропіку Стила Барока. Зиходзячи з тагачасних палітичних умоСћ, Сматрицкі присвяціСћ свій твор уніяту Янушу Астрожскаму. Гета було виклікана критим, што звичайна розчини, напісания супраць таго ці іншага лагера, скупляліся апазіцияй и знішчаліся. Такім чинам, присвяченне адигривала ролю НЕ толькі СћслаСћлення таго ці іншага князя - гета, дере за Сћсе, биСћ неабходни Сћ тій годину крок дзеля захавання кнігі.
Найбільший значний твор М. Сматрицкага В«ТренасВ» (В«ПлачВ») вийшаСћ у 1610 на польскай мове пад псеСћданімам Теафіл Арталог (Багалюб ПраСћдаслоСћ), бо Сћсякаму, хто падпісаСћ б палі сапраСћднае імя пад такім творити, пагражала небяспека апинуцца Сћ турм е, што, наприклад, и здаров з Лявонціем Карповічам, редактарам и каректарам гетага виданні, Які па загадзе Караль биСћ абвінавачани Сћ дзяржаСћнай здрадзе. На дзевяць гадоСћ була закрита брацкая друкарня Сћ Вільні, дзе друкаваСћся В«ТренасВ», адабрана и спалена вялікая колькасць екземпляраСћ, а таму, хто асмеліСћся б купляць ці распаСћсюджваць твор, пагражаСћ штраф у 5000 В«Червоних злотихВ». Кніга з'явілася Сћ даволі нязручни для Караль Сігізмунда III момант. Менавіта Вясна и літах 1610 ен дамагаСћся абрання на маскоСћскі трон каралевіча Уладзіслава. В«ТренасВ» пані красамоСћна сведчиСћ аб перспективах ваенна-палітичнай інтервенциі польскай магнатериі. Пачинаецца В«ТренасВ» паводле тагачаснай традициі, епікграмай на герб дому Вішнявецкіх, у якой, як и Сћ папяреднім присвяченні да В«АнтиграфіВ», таксамо викаристоСћваецца барочна метафаричная сімволіка. Твор складаюць дзве прадмови и дзесяць раздзелаСћ, якія СћмоСћна можна падзяліць на вки ідейна-тематичния групи: два пачатковия раздзели Найбільший яскрава раскриваюць Талент палеміста-мастак; треці и чацверти раздзели СћяСћляюць сабою своеасаблівую енциклапедию виказванняСћ старажитних багасловаСћ и філосафаСћ пра кіруючую ролю римскага тата. Шесць апошніх вирашаюць у большасці палею праблєми релігійна-дагматичнага характар. Менавіта першия два раздзели сведчаць аб пісьменніцкай сталасці Сматрицкага, Які дасканала авалодаСћ паетикай Стила Барока. Апісваючи сучасности яму стан праваслаСћнай царкви, Мялецій викаристоСћваСћ народна-паетичную, міфалагічную и біблейскую сімволіку: В«Рукі травні Сћ акова, ярмо на шиі, пута на нагах, ланцугі на клубах, меч з двох бакоСћ вострое над Головата, вада пад нагамі Глибока, няСћгасни агонь па баках, адусюль стогне и енкі, адусюль страх и праследаванні В».
В«ТренасВ» - Твор високага грамадзянскага гучання. Многімі сваімі зваротамі, асабліва, калі ідзе гаворка пра минулу магутнасць праваслаСћнай царкви (вобразе лямантуючай царкви - високамастацкае Сћвасабленне вобразе радзіми-маці), ен нагадвае бессмяротния радкі В«Слова пра паходу ІгаравиВ», дзе Сћпершиню Сћ літаратури Сћсходніх слов'ян з такім пафасам прагучала ідея аб неабходнасці яднання рускіх князеСћ. Паетика Стила Барока вимагала стракатага спалучення нябеснага и зямнога, високага и нізкага, дзівоснага и звичайнага. Няредка мінорнае гучанне резка пераходзіла Сћ мажорнае, адсюль суседства, суіснаванне елегічних пачаткаСћ з сатирай, іроніяй, гратескам. Сматрицкі дае знішчальную характаристику Пастир, якія сваімі Сћчинкамі НЕ апраСћдвалі призванне настаСћніка. Ен паказвае сапраСћдни твар невукаСћ-святароСћ: В«У жицці ви карчмари и купці, у Звичай лежабокі, у размове невукі, а Сћ абиходжанні ліси кривадушния, а Сћ адзенні драпежния ваСћкі ... Мудрасць ваша, умінь, размова бязглуздия, марния и распусния и вяселле непристойнае, у якім и ви Самі, и тия, хто вас пераймае и ідзе за вамі, загінуць В». Пісьменнік-палеміст паказаСћ сябе добрим знаСћцам гуманістичнай літаратури Заходняй ЕСћропи. У В«ТренасеВ» Широкий цитуюцца розчини Пятраркі, Мантуана, Гараізи, Бярнарда и многіх інших. Усяго Сћ В«ТренасеВ» аСћтар спасилаецца на сачиненні 143 аСћтараСћ. М. Сматрицкі паказваСћ, што В«царкоСћния Пасадена ператворани Сћ ганебную куплю і продаж, у іх шукаюць НЕ виратавання души, альо розкошу и багацця, для гетага яни (духоСћния асобі) часта наведваюць касцели, адпраСћляюць Меси, спяваюць псалми. Цяпер за біскупстви, архідияканстви, абацтви вядзецца барацьба, и царкоСћния прибиткі абарочваюцца на розкошу и марнасць В».
Напалохания езуіти и уніяти адразу ж виступілі Сћ друку супраць В«ТренасаВ». Дере, хто напісаСћ адказ М. Сматрицкаму, биСћ Петро Скарга. У кнізе В«На Трен и Лямант Теафіла Арталога ... перасцярога В»(1610) ен налічваСћ 12 аблуд Арталога, називаСћ яго В«КривалогамВ», Які В«Лепша, чим чорт вивучаниВ». В«Пачакай, - пісаСћ Скарга, - ти Сћтойваеш палі імя, будучи ваСћком, прикриваешся авечаю скураю, альо ми скора даведаемся, хто ти І як твае імя В»....
