тку XX стагоддзя, хоць и з рознай ступенів значнасці. Калі для палякаў гаворка ішла толькі пра вяртанне страчанай дзяржаўнай незалежнасці, дик для беларусаў - пра захаванне Аснова асноў - нациянальнай тоеснасці, и ўжо толькі потим праз яе шлях ішоў да здабицця самастойнай дзяржаўнасці и суверенітету.
Неабиякавасць Купали да гета праблєми пазначилася ўжо ў 1910 р., калі ен приступіў да перакладу славутай міцкевічаўскай паеми Конрад Валенрод, надрукаванай у 1828 р. у Пецярбургу. Адам Міцкевіч суправаджае свій твор епіграфам з виказванняў вядомага сяреднявечнага італьянскага палітика Н. Макіявелі (1469-1527): Ви павінни ведаць, што есць два спосабами барацьби ... треба Биць лісою и левом. Сенатар Навасільцаў, Які паводле службовага абавязку адним з дерло прачитаў гети твор, па-свойму слушно, хоць и НАДТО спрошчана ахарактаризаваў яго Вялікаму князю Канстанціну: Палітичная Мета твора - распаліць згасаючи патриятизм, падтримліваць нязгоду и рихтаваць будучае паўстанне, а таксамо навучаць сучаснае пакаленне, як Биць зараз лісою, каб потим перамяніцца ў ільва [11, с. 97].
Як вядома, Міцкевіч сам биў удзельнікам нациянальна-визваленчага руху и за свае палітичния подивиться з 1824 знаходзіўся ў ссилци ў Расіі. Аднако яго пакарану Нельга лічиць занадта суворим, асабліва ў параўнанні з критим, што напаткала яго сяброў и паплечнікаў - філаматаў (Я.Чачота, Т. Зана и інш.). Жорсткі присуд царскіх залагодить, што випаў на частку яго сяброў, а яшче больш - смяротная кара, призначаная деяким удзельнікам паўстання дзекабристаў 1825 р., да глибіні души ўразілі А. Міцкевіча. Гетия падзеі и Сталі падставай для глибокага Роздуми пісьменніка над складанай праблемай узаеамаадносін палітикі и маралі, маралі и патриятизму. Якія шляхі барацьби з тираніяй могуць Биць виніковимі и ЦІ існуюць такія шляхі ўвогуле? Якім чинам павінен змагацца колькасна невялікі етнас за свае вижиданне з ворагамі? ЦІ існуе Нейко мяжа маральнасці для патриета такогого народу, якую ЄП не травні права пераступіць Надав у імя Вишейш Мет уратавання палею Айчини? Акурат на гетия, актуальния для палею Бацькаўшчини питанні и паспрабаваў адказаць Міцкевіч у сваім творити.
Паводле рамантичнай традициі ен звярнуўся да дале-кай мінуўшчини гістаричнай Літви, викаристаўши некатория сюжети з хронікі М.Стрийкоўскага и інших гістаричних криніц. Гета Перш за ўсе аповесць пра лицарем Вальтера фон Стадиона, Які викраў дзевятнаццацігадовую дачку Вялікага князя Кейстута, а таксамо гістория мала-дога ліцвіна Альфа, узятага крижакамі ў Палон и вихаванага плиг крижацкім Дваро І, канешно, таямнічае пара-женне пад Вільняй сапраўднага крижацкага магістра Конрада Валенрода, якое гісторикі НЕ могуць лагічна растлумачиць да сенняшняга дня. У Прадмове и асабліва ў Тлумаченнях да паеми аўтар падкресліваў гістаричную Аснова свойого твора. Аднако гістаричния факти Пает викаристаў своеасабліва, ен звязаў у адно целае згадания реальния епізоди, дапоўніў іх палею аўтарскай фантазіяй и ствариў на іх Аснова драматичную, псіхалагічна-напружаную гісторию лісі таямнічага крижацкага магістра Конрада Валенрода, яго Кахане да пригажуні-князеўни Альдони и яго любові да роднага краю.
Паема А. Міцкевіча пачинаецца з таго, што ў Мари-Бурга - сталіци крижацкага ордена - вибіраюць Вялікага магістра, правадира крижакоў:
Дзень и другі дзень Нарада спливаются
Шмат мужоў...
