ральнай абумоСћленасці грамадскіх адносін. В«3 фізічнага парадку речаСћ винікае маральнипарадак; таксамо, як i дере, ЄП не можа Биць адвольним, змяняючимся Сћ адпаведнасці з воляй i пажаданнямі людзей; таксамо, як i дере, ЄП не СћстаноСћлени людзьмі, а толькі iмi пазнаецца В». Праз глибокае пазнанне гетага метадалагічнага падиходу натуральнага права ідзе шлях да Свабода i шчасця. I наадварот, адиход Чалавек пекло дакладних i розумних законаСћ природи непазбежна виклікае В«пакарануВ» - няшчасці, лиха i беспарадкі.
Натуральния ж закони, паводле канцепциі І. СтрайноСћскага, В«нічога iншaгa НЕ вияСћляюць, Акрам як натуральния праві i абавязкі Чалавек В», та якіх належиць імкненне кожнай чалавечай асобі да самазахавання, задавальнення cвaix патреб у Єжи, адзенні, жиллі, Прилад ПРАЦІ, да набицця зямних даброт и каристання iмi. 3 натуральних правоСћ i абавязкаСћ асобнага індивіда, з природнай роСћнасці людзей І. СтрайноСћскі виводзіСћ сацияльния праві i абавязкі. У ліку ix ен називаСћ вічної i нязменния праві асабістай Свабода, узаемнай дапамогі, приватнай уласнасці. Ен лічиСћ, што здабитая сумленнай працай приватная уласнасць - краевугольни камінь грамадства, а яе недатикальнасць з'яуляецца найперш натуральним прав Чалавек. Паводле І. Страйноускага, Ніхто НЕ травні права пазбавіць Чалавек яго натуральнай Свабода, ен павінен абараняць пекло гвалту палю Сћласнасць i Свабоду i, адпаведна, що не рабіць замаху на чужу приватную Сћласнасць, що не Сћживаць сіли Сћ адносінах да інших людзей, за виключеннем випадкаСћ самаабарони. Принципи натуральнага права І. СтрайноСћскі разглядаСћ у якасці критерияСћ "ісціннасці" або "няправільнасці" таго ці іншага Сацияльна-палітичнага ладу. У приватнасці, ен лічиСћ, што дзяржава магнацкай aлiгapxii тагачаснай Речи Паспалітай НЕ адпавядае патрабаванням натуральнага права, праграмния ж устаноСћкі шляхецка-буржуазнага блоку СћзводзіСћ у ранг вічних i нязменних принципаСћ натуральнага права i Сћсяляк ix абараняСћ. І.СтрайноСћскі паслядоСћна абгрунтоСћваСћ залежнасць шчасця народу i разумнае грамадскае Сћпарадкаванне пекло узроСћню паширення ведаСћ аб природзе i грамадстве. Для ажиццяСћлення плану асвета насельніцтва, на яго мнение, неабходна: ствариць правільную сістему навучання юнацтва, усяляк садзейнічаць развіццю навукі i папуляризаваць яе праз виданні кніг, падручнікаСћ i Г.Д. Асаблівую стваральную ролю І. СтрайноСћскі адводзіСћ В«Усеагульнай інструкциіВ» для Сћсяго народу, якаючи ахоплівала б усьо навукі - фізічния i маральния, дапамагала б людзям пазнаць ісціни гетих навука, сцвярджаць разумния Аснова сацияльнага жицця.
laaxiм Xpaптовіч
Гади жицця - (4.1.1729 - 4.3.1812). Грамадскі, палітични i дзяржауни дзеяч ВКЛ, прихільнік фізіякратизму на Беларусі публіцист, Пает, перакладчик. ПаходзіСћ з білоруського магнацкага роду, прадстаСћнікі якога адигралі значную ролю у развіцці культури i асвета на Беларусі. НарадзіСћся Сћ маентку паблізу Навагрудка. ВучиСћся у Віленскай академіі. Березень 1765 маршалак ГалоСћнага трибунала ВКЛ, узначальваСћ дипламатичния мicii у Парижи i Відні. Адзін са стваральнікаСћ (1773) i больш за 20 гадоСћ член Адукацийнай кaмicii (установа па кіраСћніцтву Народнай асветай). У канц XVIII ст. ен заснаваСћ у Варшаві В«Тавариства сяброСћ навукіВ». У cвaix родавих маентках Шчорси (Навагрудскі Павєтьє) i Вішнева (Ашмянскі Павєтьє) замяніСћ паншчину чиншам. ПабудаваСћ у Шчорсах палац, школу, уніяцкую царкву, арганізаваСћ бібліятеку з архівам (150 адзінак соймавих i соймікавих актаСћ, каралеСћскіх пісьмаСћ i ihш.). У яго бібліятеци було больш за 10 тис. екземпляраСћ кніг, у т.л. розчини найвялікших філосафаСћ, римскіх i гречаскіх класікаСћ, італьянская i французька класічная літаратура, розчини па гicтopиі Беларусі, Літви i Польшчи. У рефарматарскай дзейнасці І. Храптовіча (правядзенне аграрнай реформи) виявілася імкненне асобних прадстаСћнкоСћ пануючага класа да павишення прадукцийнасці ПРАЦІ сялян i адначасова да паслаблення Вострих класавих супяречнасцей. Гетия СПРОБА зводзіліся да пошукаСћ аптимальнага вариянту вядзення гаспадаркі ва умів развіцця таварно-грашових адносін i без кареннай ломкі пригоннай сістеми.
Больш поСћнае СћяСћленне пра светапогляд І. Храптовіча даюць яго розчини В«Пра штогодняе аднаСћленне краіниВ» i В«Пра натуральнае праваВ». АсенсоСћваючи грамадскае жицце, І. Храптовіч адзначиСћ наяСћнасць у iм В«натуральнага парадкуВ», Які СћстанаСћлівае праві i абавязкі Сћcix членаСћ грамадства. Для падтримкі такогого парадку Сћ супольним жицці заключаюцца дагавори. Чим бліжей закон да натуральнага права, критим больш ен справядліви. У центри усяго знаходзіцца Чалавек з яго патребамі, інтаресамі, npaвaмi i абавязкамі. Паколькі задавальненне патреб Чалавек магчима толькі Сћ грамадстве, то шкірно павінен лічицца з патребамі інших членаСћ грамадства. Альо людзі значний адрозніваюцца адзін пекло аднаго свaiм маемасним становішчам. I, критим не менше, як винікае з нату...
