у IX - Першай палового XIII ст
Сацияльна структура и грамадскі лад княстваСћ, якія знаходзіліся на териториі сучаснай Беларусі (Полацкае, ТураСћскае и інш.), Адпавядалі раннефеадальнаму СћзроСћню развіцця, калі маемасная и Сацияльна няроСћнасць ужо присутнічала Сћ реальним жицці, аднако свойого юридичнага афармлення амаль НЕ мелі. Прававое замацаванне статусу Сацияльна груп реалізавалася праз звичаевае права, палітичния традициі, релігійния тлумаченні, маральния норми. АсноСћнимі класамі билі феадали и феадальназалежния сяляне. Причим, як падкреслівае прафесар С.Ф.Сокал, гета залежнасць була Сћ асноСћним калектиСћнай, таму и феадальния павіннасці часцей за Сћсе накладваліся на Сћсю вагомі ці паселішча.
Разам з феадаламі и феадальна-перелогових насельніцтвам існавалі раби (халопи, челядзь нявольная), свабодния гарадскія жихари (рамеснікі, купці, госці) i сяляне-даннікі. Апошнія НЕ знаходзіліся Сћ залежнасці ад асобних феадалаСћ, а виконвалі пеСћ-ния павіннасці и Сћносілі феадальную Рент непасред-яа на карисць дзяржави.
Клас феадалаСћ меСћ значнії зямельния Сћгоддзі, якія апрацоСћваліся феадальна-залежнимі людзьмі и часткова рабамі. На падставе глибокага аналізу пісьмових криніц, археалагічних даних прафесар Г.В.ШтихаСћ прийшоСћ да виснови, што Сћ X ст. з'явілася княжацкае землеСћладанне и княжацкія сели, якія да XII ст. Сталі распаСћсюджанай з'явай. Акрам таго, у XII ст. узнікла баярскае и манастирскае землеСћладанне. Манастирскія вотчини папаСћняліся за кошт княжацкіх ахвяраванняСћ и СћкладаСћ приватних асобі.
Зразумела, што Сћ IX - XI стст. працес феадалізациі развіваСћся марудна. У IX ст. князь НЕ жалаваСћ палею дружине зямель и НЕ заводзіСћ уласнай гаспадаркі, а абкладаСћ свабоднае и паСћсвабоднае насельніцтва данінай. Збор дароСћ з насельніцтва на териториі, на якой уладариСћ князь, називаСћся "па-люддзем". Дружиннікі таксамо атримлівалі пекло князя праві збіраць даніну і "карміцца" з тієї ці іншай воласці. Так, яшче да з'яСћлення буйнога княжацкага землеСћладання ва Сћсходніх слов'ян узнікалі прикмети васальнай залежнасці, што азначала права атримання дружиннікамі даніни з пеСћнай териториі. У якасці васалаСћ вялікага князя дружиннікі неслі служ-бу за "Льон". У летапісе пад 862 р. сказана, што князь Рурик, Які знаходзіСћся Сћ НоСћгарадзе, раздаваСћ мужам сваім Гарад, таму - Полацк, таму - РастоСћ, іншому - Белавозера ". Слово "Княжий чоловік" азначаюць Чалавек, Які набліжани да князя, виконвае яго дарученні и якому Сћ кіраванне и для збору даніни даецца горад з воласцю. Паступова княжия мужі з разнастайнимі азначеннямі ("Добрия", лепшия "і інш.), як члени старейшай дружини князя пачалі, називацца баярамі.
Надзейнай апорай княжацкай залагодить була ваенная дружина. Дружиннікі акружалі князеСћ, абаранялі іх інтареси. 3 ІМІ князь раіСћся па вань нях арганізациі паходаСћ, а таксамо суду и адміністрацийнага кіравання. Калі князь перамяшчаСћся на Нова княства, дружина ішла за ім. Так, калі Сћ 1088 тураСћскі князь Святаполк Ізяслававіч перайшоСћ на вялікакняжацкі прастол Сћ КіеСћ, то з сабой ен забраСћ и тураСћскую дружину.
Дружини Сћ полацкіх князеСћ, як и Сћ інших князеСћ "рускіх", складаліся з дзвюх груп: у дерло - старейшую - уваходзілі "Баяра", "сiльние мужі", у іншу - малодшие, якаючи жила плиг Дваро князя - "отрокi". 3 яе виходзілі слугі князя, яго целаахоСћнікі, малодшия службовия асобі. Земскія ратнікі, якія НЕ належалі да Сталаг княжацкага війська, насілі Наймену "ВОІ". Па словах В.КлючеСћскага, "баявия людзі", як тия, што належалі да дружини князя, так и тия, што виходзілі з простагландинів насельніцтва, годинах азначаліся неюридичним термінам "кметі" Ці "кмецце" Сћ Збірна Сенсит.
Такім чинам, у грамадстве Сћтварилася некалькі пластоСћ. Верхні складалі Князі, Баяра, старейшая и малодшие дружини, духавенства. Феадали билі Сћзаемазвязани сістемай васалітету, якаючи регулявала пра-ви и абавязкі паміж ІМІ, а таксамо Перад дзяржавай.
Еканамічная магутнасць класа феадалаСћ дазволіла яму заняць пануючае становішча Сћ палітичним жицці грамадства, захапіць Усі ключові Пасадена Сћ дзяржаСћним апараце. Клас феадальна-перелогових людзей утвариСћся:
1) за кошт замацавання халопаСћ и інших несвабодних людзей на зямлі, бо для феадала значний важ-ній станавілася валодаць прав распараджацца павіннасцямі сялян, чим іх асобай;
2) шляхам гвалтоСћнага пазаеканамічнага примусу колишніх свабодних абшчиннікаСћ уносіць пеСћния даніни и виконваць павіннасці на карисць асобних феадалаСћ або дзяржави Сћ целим;
3) у виніку маемаснага расслаення свабодних ся-лян, якія, збяднеСћши, трапілі Сћ даСћгавую кабалу.
Так у разглядаеми перияд з'яСћляецца фігура феадальна-залежнага селяніна-закупа. Закуп меСћ палю гаспадарку, альо беднасць примушала яго ісці Сћ кабалу да феадала, у якога ен браСћ купу - грашовую суму або натуральну дапамогу, и таму биСћ абавязани працаваць на га...
