царизму, кату білоруського народу Мураўёву, трапних празванаму вешальнікам. Атримаўши неабмежавания паўнамоцтви, ен, прибиўши ў Вільню, разгарнуўся ва ўсю сілу. Чи не Грабала месца ў ТУРМ, таму ў астрогі ператваралі падвали кляштароў.
Тисячі людзей адпраўлялі ў Сібір. Сярод іх билі НЕ толькі ўдзельнікі паўстання, но и тия, каго проста западозрилі. Самих жа актиўних чакалі жорсткія катаванні и смерць. [2, с. 2]
Білої ж адиходзілі пекло барацьби, ратуючи ўласнае жиццё. К. Каліноўскі так не міг паступіць ні плиг якіх умів. Больш таго, менавіта цяпер, калі праследаванні станавіліся асабліва жорсткімі, зноў апинуўся ў епіцентри паўстання, узначаліўши літах 1863 так кликані Чирвони Жонд - Віленскі паўстанцкі центр. Штодн хадзіў биццам па лязу. Пераапранаўся, мяняў знешнасць и забиваў пра небяспеку. Признаваўся аднаму са сваіх паплечнікаў: Чи не дбаю анічуць, то праз акно на дах, то іншимі спосабамі заўжди пласліва з іхніх рук вислізгваю. Бог нада мною апякуецца, а калі прийдзецца павіснуць, то хай гета будз на пацеху ўсім літоўскім панам и прасветлай Масквє raquo ;. [2, с. 2]
Бог яго и сапраўди бярог. Альо, на шкода ўлади ўсё Цясна сціскалі кальцію вакол таго, у кім бачилі галоўнага зачиншчика, а таму самаго небяспечнага свойого ворага. Няздатния перамагчи ў адкритай барацьбе разлічвалі на шпікаў, здраднікаў. Аднаму з іх удалося и вийсці на слід К. Каліноўскага. Ен даведаўся канспіратиўни адрас, імя, пад якім хаваўся барацьбіт. К. Каліноўскі биў ариштавани студзеньскай ноччу 1864 ў святаянскіх мурах - так називаліся будинак ??билога Віленскага універсітета.
У Дамініканскай ТУРМ давлячи правесці криху больш за місяць. Паводзіў сябе годна, літасці НЕ прасіў. Викаристоўваў свабодни пекло допитаў годину для таго, каб развітацца са сваім народам. Так нараджаліся Пісьми з-пад шибеніци raquo ;. Менавіта ў момант, калі з'явілася мажлівасць падвесці винікі над пражитим, перагледзеў некатория палі подивимось, у приватнасці, стаўленне да рускіх, узаемаадносіни рускаго и білоруського народаў. К.Каліноўскі ўжо НЕ меў ілюзій наконт таго, што Расія можа палепшиць жиццё беларусаў. У памяці жилі іншия приклади, за якімі - смерць, сльози, нявінна пралітая кроў. [3, с. 33]
Таму и нараджаліся радкі, што станавіліся сведчаннем тієї праўди, та якой К.Каліноўскі прийшоў праз сумненні: калі Ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, Маскаль мала таго, што гетак НЕ робіць, але яшче там, гдзе жилі палякі, літоўци и білоруси, заводзіць маскоўскія школи, а ў гетих школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі НЕ пачуеш и слова па-польску, па-літоўску, ди и па-беларуску, як народ таго хоча, а ў гетия школи адно з другог канца світлу маскалёў насилаюць, што толькі ўмеюць красці, людзей абдзіраці дай служиць за гріш паганаму дзелу на глум народу .
сакавіка 1864 развітацца з Кастусём Каліноўскім на гандлёвую полишаючи Лукішкі ў Вільні прийшлі тисяч людзей. На ешафот падимаўся сміла. Калі ж зачиталі присуд и назвалі яго дваранінам, усклікнуў: У нас няма дваран - усьо роўния! Raquo ;. [10, с. 3] Гета биў яго апошні зварот да народу и прагучаў ен як яшче адзін напамін, што Свабода, незалежнасці можна дасягауць толькі тади, калі аб яднацца разам, забиўши тое, што раз ядноўвае, и знайшоўши тое, што аб'ядноўвае. А гета - любоў да Беларусі.
каліноўскі ревалюциянер демакрат Пает
3. Месцев К. КАЛІНОЎСКАГА Ў білоруський КУЛЬТУРИ
Сёння агульнапризнана, што Кастусь Каліноўскі, палимяни ревалюциянер-демакрат, правадир паўстання 1863 на Беларусі и ў Літве, биў адначасова буйним дзеячам нациянальнай культури. Яго імя виклікае сами широкія нациянальна-культурния асацияциі и становіцца ў гетих адносінах у адзін шераг з імёнамі Ф. Скарини, В. Дуніна-Марцінкевіча, Ф. Багушевіча, Я. Купали, Я. Коласа, М. Багдановіча.
Паходзячи са шляхец-кай сям'і польскай культурнай ариентациі, Кастусь Каліноўскі ішоў да працоўнага народу Беларусі праз свій ревалюцийна-демакратични светапогляд, Які грунтаваўся на непахіснай віри ў невичерпния творчия сіли народу и поўним адмаўленні існуючага сацияльна-палітичнага ладу, як нязгоднага з народнимі ўяўленнямі аб справядлівасці. Слушно будз таксамо сказаць, што Каліноўскі ішоў да ревалюцийнага демакратизму праз сваю блізкасць да народу, дістатися Ведану невиносних умоў яго жицця, праз гарачае спачуванне Народнай нядолі. [2, с. 2]
Будучи ў многіх адносінах паслядоўнікам рускіх ревалюцийних демакратаў М.Г. Чарнишеўскага, М.А. Дабралюбава, А.I. Герцена, Каліноўскі ўзяў таксамо ўсё лепшае, што назапасіла перадавая польська грамадская думка. Перадави мисліцель, правадир широкага и грізного паўстання супраць царизму и пригонніцтва на землях Беларусі и Літви, Каліноўскі ўнёс велізарни ўк...
