лад у ревалюцийную теорию и практику, у філасофскую и грамадска-палітичную мнение свойого годині. Гісторикі філасофіі и грамадскай думкі звязваюць з яго імем узнікненне на Беларусі ревалюцийнага демакратизму, як самастойнай ідеалагічнай плині, як пеўнай сістеми ідейних, светапоглядних принципаў, што станавіліся асновай практичнага ревалюцийнага дзеяння. [1, с. 227]
Гераічная дзейнасць и палимяная публіцистика Каліноўскага засведчилі надиход на Беларусі епохі сялянскай демакратиі. Уся сістема яго поглядаў висловлювала каренния інтареси працоўних мас, сялянства. Менавіта з гетага пункту подивимось аценьваў ен усьо грамадскія з'яв, заклікаючи сялян на барацьбу з самадзяржаўем и пригонніцтвам, на змагання за «мужицкую праўду», за «вольнасць, якой не було нашим Дзяди да бацька». Шлях да Свабода Каліноўскі бачиў у добра падрихтаваним и арганізаваним народним паўстанні, у дружним націску на царизм демакратичних СІЛ усіх народаў.
Галоўним намагається епохі було робувань зямлі и Волі. Каліноўскі вирашаў яго надзвичай радикальна: скінуць цара, адняць Зямля ў памёшчикаў и аддаць критим, хто яе спрадвеку абрабляе, устанавіць демакратичния парадкі, забяспечиўши критим самим и свабоднае нациянальнае развіццё. Гета була ў вишейшай Ступені прагресіўная праграма. Праўда, Каліноўскаму и яго аднадумцам ЗДАВАЙСЯ, што з перамогай сялянскай ревалюциі адразу Запануєм «справядлівая Свабода», установіцца грамадства без стрибне и експлуатациі. У гета частци подивимось сялянскіх дзмакратаў билі утапічния. Критим НЕ Менш ревалюцийни демакратизм биў натуральним и надзвичай плённим етапам на шляху сацияльнага прагресу народаў. [8, с. 9]
Водбліск генія Каліноўскага можна заўважиць у многіх галінах культури и сферах духоўнага жицця. Скажімо, у яго ёсць толькі некалькі кароткіх непасредних виказванняў, якія датичаць Народнай асвета. Альо и тут Каліноўскі паўстае Перад намі ревалюциянерам-наватарам. Виступаючи за школи на роднай мове, а галоўнае, звязваючи питанні асвета и адукациі з палітичнимі питаннямі - з неабходнасцю папяредняга визвалення пекло самадзяржаўя, ен не міг не ўпливаць самим істотним чинам на станаўленне нациянальнай демакратичнай педагагічнай думкі.
Адметнасцю пазначани гістаричния и прававия подивимось Каліноўскага. Ен умеў вилучиць у гісториі значенне пераломних епох, перадавих дзеячаў (Т. Касцюшка) i прагресіўних юридичних актаў (Канституция 3 травня 1791, Паланецкі універсал).
Нельга НЕ адзначиць яго вялікі ўплиў на білоруську літаратуру, якаючи була сапраўдним Стрижня усёй нациянальнай культури. Перш за ўсё вилучим аспект ідейна-естетични. Усёй сістемай сваіх поглядаў, як и свае творчай практикай, Каліноўскі сцвярджаў народнасць и реалізм у літаратури и мастацтве, адстойваў високія естетичния принципи, упливаў на станаўленне білоруський ревалюцийна-демакратичнай естетикі, якаючи панесла далей абвешчания ім висакародния, гераічния ідеали служення народів І барацьби за Свабоду.
Надзвичай каштоўни и асабісти літаратурни вопит Каліноўскага. Правадир паўстання, непараўнани канспіратар-падпольшчик, Каліноўскі, безсумнівною, меў значний літаратурни Талент. Пеўни літаратурни бляск відадь Надав у дзелавих Папер и Некатор інших материялах, напісаних ім па-руську або па-польску. Альо ў поўнай заходи Талент Каліноўскага праявіўся ў творах на білоруський мове. Кастусь Каліноўскі ўвайшоў у гісторию білоруський літаратури и журналістикі як першапраходзец-наватар. Випушчания ім у неверагодна цяжкіх условиях сем нумароў «Мужицкай праўди» слушно лічацца першай білоруський газетай, далі пачатак нациянальнай демакратичнай пресе. Гети гістарични акт усведамляўся Каліноўскім досиць виразна. «Друкаванае слова було заўсёди яго слабасцю, ен припісваў яму нейкае асаблівае еначенне» - успамінаюць сучаснікі. [8, с. 11] У «Мужицкай праўдзе», «Пісьмах з-пад шибеніци», інших зваротах да народу Каліноўскі виступіў як бліскучи публіцист, якога з поўним праву можна лічиць Першів класікам баявой білоруський публіцистикі новаго годині.
калі публіцистика - «гістория сучаснасці», то Каліноўскі биў самим пільним летапісцам свае епохі. Галоўним для яго биў праблемни разрез грамадскага жицця. Сялянская реформа, дзяржаўная структура и Механізм пригнёту, рекрутчина, няправёдни суд, - усьо здолеў ен ахапіць, усяму Даць аценку, нічога НЕ дараваў царизму и панству. Ен па-майстерску каристаўся народнимі гаворкамі, усім багатим арсеналів публіцистична-мастацкага ўздзеяння на читача и слухача (публіцистика Каліноўскага була разлічана на калектиўнае читанне, бо сярод сялян, якім яна адрасавалася, було шмат непісьменних). [1, с. 228]
Каліноўскі развіў и ўзняў на нову вишиню жанр прамоўніцкай прози, папулярная ў Народзе жанр гутарак, апладніўши іх ??новим ревалюцийна-демакратичним зместам. Яго слова трапяткое, живое, Фарби разнаста...
