547 існаваСћ так кликані камісарскі суд пад старшинствам вялікакняскага маршалка Матея Вайцеховіча Яновіча. Большасць суднових спраСћ разглядалася Сћ Вілне, аднако многія з іх - у Гарад и мястечках. З гета крпкі гледжання суд Матея Вайцеховіча можна лічиць "вияздним", асабліва, калі ен стаСћ старастай Жмудзі, ен вершиСћ суд у різни мястечках на яе териториі, наприклад, у м. ШаСћкенай суд працягваСћся без перапинкаСћ 4 місяці з 19-га жніСћня па 18-е сніжно 1542, затим 27-га сніжно Сћ Арогале, 28-га Сћ Вількіі, зразу 3 впоралися Сћ адзін дзень и р. д. [1] Ужо Сћ самим загалоСћку рукапіснай "книги" Л. М. гаварицца, што гета розниі судовия праворуч, вирашанния "через асесоров', від його королевс'кое м (і) л (ос) ти висажоних "[2], и Надаль пералічани прозвішчи па роду и занятках. Аднако састаСћ суду не биСћ пастаянним. Пастаянним заставаСћся толькі яго Головата - Матей Яновіч. Ен и вяршиСћ на працягу 20 гадоСћ розния судовия впоратися. Са спраСћ тютюнового, што згодна з нормамі літоСћскага права Сћ якасці суддзяСћ виступаюць, як правіла, хто-небудзь з саноСћнікаСћ и паноСћ. Годинах - гета саноСћнікі, па рангу вишей М. Яновіча. Аднако характерним було тое што састаСћ суду як би дапаСћняСћся яшче пералічанимі Сћ канц справи "притому" присутнічаючих асобі, своеасаблівих засядацеляСћ, якія падмацоСћвалі палею присутнасцю дакладнасць суднових рашенняСћ. Прудкості сярод іх няредка буйния вельмож - княззі: Бранецкі (№ № 170-172), Богуш Аляксандравіч Масальскі (№ № 172, 180, 185), Сямень Пронскі (№ 184) i інш [3]. p> Амаль што пастаянна присутнічаць гаспадарскія "Дваране" [4], якім годинах даручалася разгледзець некатория мелкія впоратися.
плиг разглядзе некатора спраСћ "присутні" і прадстаСћнікі інших саслоСћяСћ: епіскапи и ксяндзи (№ № 153, 161, 277, 280, 288 и інш.), війти, бургамістри. Плиг разглядзе впорався пад № 164 "присутній" проста мяшчанін, мяркіннскі Висоцкі, аднако и суднова праворуч разглядалася паміж мяшчанамі таго ж мястечка Мяркіне [5].
У асобних справах для суду вядзе капа (№ № 32, 79, 144 ...). СуддзяСћ маглі вибіраць сабе и бакі, якія спрачаюцца (№ № 25, 33, 37 - 40 и м. д.) Есць некалькі спраСћ (№ № 210, 224, 266, 395), у якіх па дарученню маршалка, пазней и ваяводи Матея Войцеховіча, судзяць яго Сћраднікі ці проста пани [6].
Увогуле, камісарскі суд ствараСћся гаспадаром для розгледиш адной канкретнай праворуч, якаючи прийшла на імя гаспадара. Рашенні гетага суду, зробления без папяредняга паведамлення аб меркаванні вялікага князя, можна було абскардзіць самому князеві.
адной з разнавіднасцей гаспадарскага суду биСћ маршалкоСћскі суд. Яго міг узначальваць адзін марашалак ці два. Гети суд разглядаСћ впорався па дарученню або загидила гаспадара. Месцев правядзення яго пасядженняСћ биСћзвичайна гаспадарскі двір, а калі Сћзнікала неабходнасці, то ен міг пераязджаць и Сћ іншия месцев [7]. Як пастаянная Сћстанова плиг вялікім Князі маршалкоСћскі суд узнік до канц XV ст. и НЕ перастаСћ існаваць пасли виданні Статуту 1529
Як вядома, вялікі князь вельмі часта адсутнічаСћ у дзяржаве, а Сћ межах самаго ВКЛ няредка пераязджаСћ з регіена Сћ регіен. Па гета причине феадалам цяжка було знайсці вишейшага суддзю. Больш таго, гаспадарскі суд збіраСћся редка, у виніку розгледиш асобних суднових спраСћ затримліваСћся на дзесяткі гадоСћ. Наприклад, вялікі князь Аляксандр у сваім канституцийним привілеі 1492 абяцаСћ неадкладна разгледзець тия судовия праворуч, якія НЕ паспеСћ вирашиць яго бацька. "Альо яго пераемнік Жигімонт І павінен биСћ паутариць гетия абяцанні и амаль праз 40 гадоСћ пасли смерці Казіміра абяцае "без отволоки "закончиць усьо тия судовия праворуч, якія НЕ паспеСћ закончиць яго бацька Казімір и яго брат Алякандр. Альо такія сами завали спраСћ засталіся и плиг пераемніках Жигімонта І - плиг яго сина и плиг Стефані Баторию "[8].
4. З Мета разгрузіць гаспадарскі суд, граматай Караль Стефана Батория пекло 1 сакавіка 1581 биСћ утворани ГалоСћни суд (Трибунал) найвишейши суд ВКЛ. Зх утвареннем ГалоСћнага Трибуналу суднова Сћлада вялікага князя и паноСћ-раді абмежоСћвалася. Гета з'ява Сћказвае на пастаянную тенденцию да аслаблення Сћлади вялікага князя Сћ дзяржаве и Сћмацавання роли шляхти. Мяркуем, што з утвареннем ГалоСћнага суду СћзмацняСћся и суверенітет Вялікага княства ЛітоСћскага. p> Ва Сћводнай частци закону 1581 "Спосіб прав трибунальских "абгрунтоСћваецца неабходнасць утварення ГалоСћнага суду, акресліваецца яго кампнтенция. У раздзеле "Спосіб оббирання суддів" разглядаецца парадак фарміравання и склад ЛітоСћскага трибунала.
Трибунал ВКЛ (ГалоСћни суд) ствараСћся для апеляцийнага перагляду спраСћ, альо асобния впорався ен міг разглядаць у парадку Першай інстанциі. Пастанови яго мелі сілу пастаноСћ сойму. ГалоСћни суд складаСћся, як правіла, 46 суддзяСћ-депутатаСћ, якія вибіраліся на сойміках з мясцовай шляхти, па два пекло кожнага Павєтьє, термінам на адзін рік [9]. Плиг гетим треба адзначиць...
