ніятаў) НЕ ўступаць у якія-небудзь адносіни з паўстанцамі и пропонували інфармаваць яго аб усіх здареннях. «... Зланамерния людзі сеюць няпраўду и паміж праваслаўнимі, імкнучися схіліць іх са шляху праўди, бянтежаць іх ілживимі весткамі и гіпнозамі ... Нам паказваюць на Польшчу ... Альо якаючи праворуч нам да Польшчи ... Ми нарадзіліся ў Расіі, присягаліся на вернасць рускаму цару. Нас страшаць палякамі! ЦІ НЕ таму, каб нагадаць нам векавия пакути бацькоў наших, далучицца, Биць можа, даверліва разам з Літвою да Польшчи? Як биццам була, ЦІ Надав магла Биць, уніяцкая віра. Як биццам унія була толькі приманкай для адхілення бацькоў наших пекло Расіі и ад праўдзіва праваслаўнай усходняй царкви? ЦІ була гета бяздольная ўнія приладай цяжкіх пакут и ганенняў, якія випрабавалі Наші продкі ў плині 300 гадоў? » [21, с.1]. Зварот літоўскага мітрапаліта биу з розумінням сустрет як праваслаунимі святарамі, так и вернікамі. Іншую пазіцию ў адносінах да паўстання занялі каталікі. Так гетага годині варожасць каталіцкага духавенства да расійскага кіраўніцтва НЕ толькі НЕ саслабла, яна яшче больш узмацнілася, касцел усьо больш збліжаўся са шляхецкай апазіцияй. У Беларусі каталіцкае духавенства фармавала ў свядомасці вернікаў уяўленне пра тоеснасць релігійнай и нациянальнай приналежнасці: каталік - значиць Паляк. Напяредадні паўстанні 1863 касцели Сталі асноўним месцев яго ідеалагічнай падрихтоўкі, а з пачаткам паўстання каталіцкая царква адкрита яго падтримала, Частка ксяндзоў приняла ў ім актиўни ўдзел, астатнія спагадліва паставілася да яго Мет. Аценьваючи ролю, якую адиграла каталіцкае духавенства ў паўстанні 1863 р., генерал-губернатар Паўночна-заходняга краю Мураў еў адзначаў: «Римска-каталіцкае духавенства, распальваючи спачатку народні запал и таемна садзейнічаючи мецяжу, адважилася нарешце стації адкрита на чале паўстання; римска-каталіцкія монастир, затуляючися недаступнасцю свецкаму кантролю, зрабіліся центрам ревалюцийнай арганізаціі и прапаганди » [1, с.1]. Пра тое, што каталіцкае духавенства було аснауной ідейнай сілай паўстання пісалі ў тия гади шматлікія расійскія гісторикі и публіцисти (П. Брянцаў, М. Каяловіч, А. Мілавідау и інш.). Роля каталіцкага духавенства ў паўстанні була вялікая: яно падтримлівала ў Народзе ідеі нациянальнай незалежнасці, адрадженні колишньої слави и магутнасці Речи Паспалітай. Ідеалагічная падрихтоўка да паустання ў касцелах Беларусі вялася з пачатку 60-х рр.. Асабліва раздражняла царскіе ўлади гучанне ў касцелах польскіх патриятичних гімнаў. Калі пача паўстанне, шматлікія каталіцкія святари адкрита ў касцелах агучвалі маніфести центральнага ревалюцийнага камітету и з Амбон заклікалі сялян да барацьби супраць урадавих СІЛ [1, З.1]. Дзелалась Спроба викаристоўваць уніяцкія настроі, якія, як прадпалагалася, захаваліся ў сялянства. Аднако Такі зварот да яго К. Каліноўскага ў адним з нумароў «Мужицкай праўди» застаўся безатказним. Калі падчас першага польскага паўстання 1794 рабіліся СПРОБА прицягнуць на свій бік праваслаўнае духавенства, то зараз пра талерантнасць и імкненнях знайсці агульния інтареси НЕ маглів ісці и гаворкі [34, з.147]. І з Мета застрашвання праваслаўних святароў римска-каталіцкае духавенства Польшчи звярнулася ў 1861 да праваслаўнага духавенства Польшчи и Літви з заклікам: «Не хвалюйце сельскіх жихароў, ми вам загадваем, таму, што відаємо пра ваши злия и таемния мають намір, паступайце з народам разважліва, виклікайце яму Кахане да бліжнега, таму што помста палякаў за пал...
