. Камісія видала Сћсяго 49 тамоСћ криніц. p align="justify">. Віцебская Археалагічная Камісія - дзейнічала з 1909 Мела Сћласни гістарични архіСћ, музей и бібліятеку, видавала часопіс Віцебскія Старажитнасці .
. ЦаркоСћни гістарична-археалагічни камітет у Мінску - дзейнічаСћ з 1908
. Тавариства АматараСћ ПриродазнаСћства, етнаграфіі и археалогіі - дзейнічала Сћ Мінску з 1912
Сітуация трошкі змянілася Сћ Лепша бік, калі Сћ 1872 у Вільне билі заснавани педагагічния інститути з трохгадовим термінам навучання: праваслаСћни и габрейскі для падрихтоСћкі настаСћнікаСћ сяредніх шкіл. Чарговия інститути з явіліся толькі Перад 1-й сусветнай Вайн у Віцебску (1910 р.), Магілеве (1913 р.) i Мінску (1914 р.)
пасли 1905 польську мову як шкільні прадмет вярнулі Сћ школи. Навученне на їй вялося у приватних гімназіях. ЦаркоСћния школи (парафіяльния) пачалі замяняць на Народния. p align="justify"> У 1910 Годзе сістема адукациі на Беларусі виглядала Наступний чинам:
мужчинскія гімназіі - 16, реальния школи - 9, жаночия сяреднія школи - 22, сяреднія технічния школи - 1, настаСћніцкія інститути - 2, настаСћніцкія семінариі - 6, педагагічния курси (2 гади) - 7, гарадскія школи - 180, пачатковия школи - 4701, прафесійния школи - 14, габрейскія, урадавия, грамадскія и приватния - 290. Габрейскі настаСћніцкі інститут - 1, приватния навучальния встановлять , якія трималі асобі хрисціянскага паходжання - 120.
Пачинаючи з іншого палового ХІХ ст. праваслаСћную інтелігенцию задавальняла ідеалогія "Заходне-русізму", якаючи НЕ пагражала яе Сацияльна інтаресам. Менш канфармісцкай була каталіцкая шляхта, прадстаСћнікі якой паклалі пачатак беларускаму нациянальнаму руху, апазіцийнаму да праваслаСћя и русіфікатарскай палітикі Сћрада. Така ідейная скіраванасць руху абмяжоСћвала яго Сћсприманне праваслаСћнай інтелігенциі и закривала яму шлях у народ. Адна-чесного гета аблягчала русафільскім дзеячам весці Змагання з беларускім Рухам, Які аценьваСћся як польська інтрига, скіраваная супраць адзінства праваслаСћнай Русі. p align="justify"> Заснаванне жа Сћніверситету Сћ Менський бальшавікі припісваюць вилучна Дістатися Волі Кампартиі. На самій-жа справе гета далека не так. Iдея стварення білоруського Сћніверситету дискутавалася нациянальнай інтелігенцияй яшче на старонках В«Наша НівиВ». На РЋсебеларускім Кангресе Сћ 1917 Годзе билі прачитания даклади академіка Я. Карскага аб патребе адчиніць на Беларусі Сћніверситет и Д. СабалеСћскага аб зарганізаванні сельскагаспадарчага інституту Сћ Менського. Планавалі здзейсніць гетую задумом и Сћ годинник БНР у 1918 Годзе. Зарганізаванне білоруського Сћніверситету було Сћ планах нациянальнага руху, а за гади войнаСћ и ревалюцияСћ ...
