ла грамадска-етичним и природазнаСћчим навука, вихаванне Разумова здольнас-цей вучняСћ. Створаная Сћ 1773 Адукацийная камісія адмяніла викладанне Сћ рамках шкільних праграм релігіі. На білоруських землях камісія адкрила 20 сваіх шкіл. p> значний ролю Сћ распаСћсюджванні навукових ведаСћ адиграла Гродзенская медицинская школа, заснаваная Антоніем ТизенгаСћзам. УзначальваСћ яе Сћ 1775 французскі Сћрач и Натураліст Ж.Е.Жилібер. Ен ствариСћ плиг школі природазнаСћчи кабінет, аптеку, анатамічни театр и батанічни сад, видаСћ два тами фундаментальнай Праця "ЛітоСћская флора" (1781). p> Бібліятечная и архіСћная праворуч. Багацейшай у Речи Паспалітай з'яСћлялася Нясвіжская бібліятека РадзівілаСћ, заснаваная Сћ 1600 У бібліятеци налічвалася больш за 20 тис. тамоСћ кніг амаль на Сћсіх еСћрапейскіх мовах. Разам з редкімі и старажитнимі кнігамі, творамі античних паетаСћ и мисліцеляСћ, працамі французскіх асветнікаСћ знаходзіліся рукапіси базильянаСћ, дамініканцаСћ, бенедикцінцаСћ. Зали бібліятекі Сћпригожваліся вирабленимі на радзівілаСћскай мануфак-тури Сћ Свержані бюстамі старажитних філосафаСћ. У 1772 бібліятека була канфіскавана и перавезена Сћ Пецярбург. Па загидила Кацярини II яе перадалі Академіі навука - 14892 кнігі, без уліку гравюр, карт и нот.
У Нясвіжскай бібліятеци захоСћваліся таксамо редкія рукапіси. Сярод іх - РадзівілаСћскі летапіс, упригожани 617 каляровимі малюнкамі. На мнение даследчикаСћ, ен адносіцца да Уладзіміра-Суз-дальскага летапісання XIII ст., Па зместу блізкі да ЛаСћренцьеСћскага летапісу. Рукапісная копія, якаючи падаравана Янушу Радзівілу нейкім Станіславам Зяньковічам, була Зроблено, магчима, у Смаленску Сћ канц XV ст. РадзівілаСћскі летапіс биСћ названі так па имени яго Сћладальніка Багуслава Радзівіла. Інша назва летапісу - Кенігсбергскі, бо з 1669 ен знаходзіСћся Сћ бібліятеци р. Кенігсберга.
У 1761, калі рускае війська за-ло горад, летапіс у якасці тра-фея биСћ перададзени Сћ бібліятеку Академіі навука у Пецярбургу. p> Больш за 6 тис. редкіх кніг, старажитних рукапісаСћ, геаграфічних карт Беларусі, Літви и Полипчи знаходзіліся Сћ Шчорсах (Цяпер-Навагрудскі р-н), у маентку магната Храптовіча. У яго бібліятеци захоСћваліся перапіска Багдаєв Хмяльніцкага з польскімі гетманамі, аригінали пісьмаСћ Хмяльніцкага да казакаСћ, дзеннік польскага пасольства Сћ Расіі за 1686 м., дзеннік Мариня Мнішак и іншия дакументиі.
У Нясвіжскім замку знаходзіСћся и архіСћ, у якім налічвалася больш за 500 тис. гістаричних актаСћ, грамат, пісьмаСћ и інших дакумен-таСћ. Гетия материяли билі Сабран з 1551 р., калі Мікалай Радзівіл Чорней атримаСћ права захоСћвання Сћ Нясвіжи т.зв. ЛітоСћскай метрикі - дзяржаСћнага архіва Вялікага княства ЛітоСћскага. Некатория дакументи нясвіжскага архіва адносяцца да часоСћ Ягайла. У архіве захоСћваліся пісьми ЛюдовікаСћ XV и XVI, Карла XII, Багдаєв Хмяльніцкага, Пятра 1 і інш. Дакументи архіва напісани на старабеларускай, польскай, лацінскай и інших мовах.
Бібліятекі, Зборів кніг и гістаричних дакументаСћ знаходзіліся так-сама Сћ маентках СапегаСћ, ТишкевічаСћ, Агінскіх и інших магнатаСћ. Іх сядзіби станавіліся центрамі культурнага жицця краю. p> літаратура. РаспаСћсюджанне Рефармациі, гуманістичнага світла-Подивіться, кнігадрукавання сприяла далейшаму развіццю білоруський літаратури. АгульнадзяржаСћния летапіси и хронікі паступова са-ступаюць месца новим літаратурним відам и жанрами: публіцистици, гісторика-мемуарнай літаратури, палітичнай сатири, паезіі.
Видатним творити білоруського летапісання XVII ст. була Барку-лабаСћская хроніка, якаючи з демак-ратичних пазіций адлюстравала дзяржаСћния, ваенния, грамадзянскія впорався айчини свойого годині.
Беларуская рефармация и контр-рефармация вилучилі плеяду публіцистаСћ: С.Буднага, В.Цяпінскага, П.Скаргу, І.Пацея, М.Сматрицкага, Х.Філалета, Л.Карповіча, братоСћ ЗізаніяСћ, А.Філіповіча и інш. p> Симон Будний (1530 - 1593) упершиню Сћ сусветнай літаратури видаСћ Евангелле (1574) з прадмо-вай, каментариямі и заСћвагамі, у якіх спрабаваСћ Даць радикаль-ную рацияналістичную криті-ку кніг Новаго Запавету. Ен напісаСћ некалькі твораСћ, больш значним з якіх биСћ "Аб найгалоСћнейших палаженнях хрисціянскай віри "(1576, Лоск). У гетим ВПГ "улйалрті-ваСћ чадавечуіа.ппыпод.ійзыежяаьіступяу пупрятіь.нйдяадмогавй. Боскан Троіци, з пазіций антрапацент-ризму тлумачиСћ льно вибар Чалавек: чи не страхам Перад замагільним жиццем ці пасмяротнимі пакутамі, а Розума и свядомасцю. Будного лічиСћ, што без дапамогі царкви Чалавек можа дасягнуць маральнай дасканаласці. Грамадска-палітичния подивимось Буднага билі памяркоСћна-гуманістичния. Ен признаваСћ приват-ную Сћласнасць, саслоСћна-класавую няроСћнасць, феадальную залеж-насць сялян, альо критикаваСћ феадальнае самавольства, беззаконня, захопніцкія війни, биСћ абаронцам верацярпімасці и інтелектуальнай Свабода. Ідеі С.Буднага аб развіцці білоруський мови, культури билі адним з фактараСћ станаСћлення нацияналь-най сама...
