мля Сћ вершили, надрукаваним у 1858:
Але от питання вирішене ... про бідний край рідний!
Батьки повітів честь отчнзни помрачнлн,
І ланцюги рабства знову, під фірмою іншої,
На шиї назавжди селянської закрепнлн!
Ганебної пам'ятним, над бідним мужиком
Проект своєї опіки подпнсалі
І сором за Вильню мені, друку сором з гербом
Соромлюся, щоб мене литвином називалн!
(Російська сторона. Ноябрь. 1884.С. 20)
19 лютаго 1861 Аляксандр II падпісаСћ адобрания ДзяржаСћним Савета заканадаСћчия акти ("Палаженні") аб "Сялянах, якія вийшлі з-пад пригоннай залежнасці" і адначасова "Маніфест" аб адмене пригоннага права. Гетия дакументи билі апублікавани 5 сакавіка 1861
У адпаведнасці з "Палаженнямі" памешчикі пазбаСћляліся права распараджацца асобай селяніна и прадаваць, дариць, умешвацца Сћ сямейния впоратися. Сяляне атримлівалі права набиваць на палі імя нерухомости маемасць займацца гандлева-прамисловай дзейнасцю. Аднако памешчик па-ранейшаму заставаСћся Сћласнікам на Сћсю зямля.
Для заключення викупної аперациі селянін знаходзіСћся Сћ таборі часоваабавязанага и виконваСћ на карисць памешчика визначания павіннасці Сћ виглядзе паншчини або аброку. Пазямельния адносіни паміж памешчикамі и часоваабавязанимі регуляваліся СћстаСћнимі граматамі, у якіх указваліся памери палявога надзела и павіннасці за яго. Для складання СћстаСћних грамат и падпісання іх сялянамі и памешчикамі биСћ призначав 2-х Гадові термін - да 19 лютаго 1863
ЗемлеСћпарадкаванне білоруських сялян праводзілася па двох "Мясцових палаженнях". У МагілеСћскай губерні и васьмі білоруських Павєтьє Віцебскай землеСћпарадказанне сялян праводзілася па "Мясцоваму палаженню для вялікарускіх, новарасійскіх и білоруських губерняСћ". Згодна з устаСћньмі граматамі сялянам дазвалялася Сћ каристанне тая колькасць зямлі, якую яни мелі да реформи. Калі памер надзела перавишаСћ Вишейш, памешчик меСћ права адрезаць "лішак" на палю карисць. За каристанне "поСћним", м. зн. Вишейш надзелам, сяляне павінни билі плаціць аброк (у сяреднім 8 рублеСћ у рік), або адбиваць паншчину (40 мужчинскіх и 30 жаночих дзен у рік). Акрам гетага сяляне павінни билі несці на карись памешчика и іншия павіннасці (Падводную, будаСћнічую и Г.Д.). Захаванне кругавой парукі гарантавала памешчакам спраСћнае викананне СћстаноСћлених павіннасцей.
У Віленскай, Гродзенскай, Мінскай и чатирох Павєтьє Віцебскай губерняСћ землеСћпарадкаване сялян праводзілася па асобнаму "Мясцоваму палаженню", якое НЕ СћстанаСћлівала пеСћния норми надзелаСћ. У пастаянним каристанні сялян гетих губерняСћ захаваліся присядзібния земли и Сћгоддзі, якімі яни згода з інвентарамі каристаліся да 1861 Калі Сћ селяніна було больш, чим паказана у інвентари, або Сћ памешчика заставали менше 1/3 часткі ЗРУЧНИЙ зямель, то апошні меСћ права адрезаць на палю карисць да 1/6 часткі сялянскіх зямель. Памер павіннасцяСћ визначаСћся незалежна, пекло памеру надзелаСћ, альо НЕ павінен биСћ перавишаць інвентарную норму: паншчина не більший 23 дзен, аброк не більший 3 руб. з дзесяціни Сћ рік. За викананне павіннасцяСћ сяляне паветаСћ неслі асабістую адказнасць Перад памешчикам, таму што надзел адводзіСћся Сћ падворнае каристанне кожнаму гаспадару.
Набицце сялянамі зямель ва Сћласнасць ажиццяСћлялася праз викуп. Правіли викупу палявога надзелу билі аднолькавамі для Сћсіх губерняСћ Расіі. Памер викупної суми визначаСћся на Аснова капіталізациі 6% гадавога аброку. У гету суму СћключаСћся прибитак пекло пригоннай ПРАЦІ, якога памешчик биСћ пазбаСћлени Сћ сувязі з визваленнем сялян. Наприклад, калі часоваабавязани селянін плаціСћ памешчику аброк 30 рублеСћ у рік, тади викупна сума Складанний 500 рублеСћ (30 * 100: 6 = 500). Такім чинам, викуп зямлі сялянамі па сутнасці з'яСћляСћся викупах асобі, яе аброчних павіннасцей. Дзяржава для ажиццяСћлення викупної аперациі давала сялянам доСћгатерміновую грашовую пазику на 49 гадоСћ. Сяляне рабіліся даСћжнікамі дзяржави и павінни билі виплачваць їй доСћг високімі працентамі - так звания викупния плацяжи. Памер викупу значний перавишаСћ фактични кошт зямлі. Наприклад, риначни кошт зямлі Сћ Мінскай губерні складаСћ 18 рублеСћ за дзесяціну, а па викупу селянін павінен биСћ заплаціць за яе 79 руб. 20 кап. Викупния плацяжи спиніліся Перад Першай расійскай ревалюциі 1905-1907 рр.., Калі Сћрад биСћ вимушани датермінова адамяніць іх. За гети годину сяляне виплацілі Сћраду Сћ вки рази болипой, чим каштавала куплена ІМІ зямля.
"Агульним палаженнем" визначаСћся парадак кіравання сялянамі. Сільська абшчина, што Складанний з сялян, якія праживалі на землях аднаго памешчика, вибірала сельскага старасту и зборшчика Подаца. Некалькі сельскіх абшчин утваралі воласць. На валасним сходзе вибіралася праСћленне на чале з валасним старшиня, а таксамо валасни суд. Сельскія и валасния праСћленні ведалі розкладами и Збора падаткаСћ, аб'яСћлялі сялянам Закон і рас...
