націску. Тлумаченне ТЕМи можна правесці на Аснова АНАЛІЗУ слоў ліс, ляснік, леснікі, землі, зямля, землян. Вучні падзеляць іх на склади, визначаць націск и растлумачаць, чаму ў словах ляснік, зямля е перайшло ў я (Першів склад Перад націскам). У словах леснікі, ЗЕМЛЯНИ па вки склади, націск на апошнім складзе; у складах ліс-, зем- пішацца е, бо гета НЕ дере, а другі склад Перад націскам (тут даречи абазначиць пераднаціскния склади лічбамі):
1 2 1
ляс-нік, ліс-ні-кі, зям-ля.
аднако праведзенага назірання недастаткова. Каб падвесці вучняў да виваду правіла, треба прааналізаваць слова типу поїзд, лагер, Возера, у якіх літара е пішацца пасли націску. Цяпер можна падагульніць назіранні:
- У якім складзе Перад націскам е, є пераходзяць у я?
- Якая літара пішацца ў інших ненаціскних складах?
Дзеці зробяць вивад, што галосния е, є пераходзяць у я толькі ў Першів складзе Перад націскам. У інших ненаціскних складах треба пісаць е.
Для замацавання виваду варта прапанаваць наступния заданні:
а) растлумачиць напісанне видзелених галосних (текст павінен Биць насичани патребнимі арфаграмамі);
б) падабраць и запісаць аднакаренния слова з визначеннем націску ў іх (звер - звярок, звяринец; заспівавши - спяваць, спевакі);
в) паставіць и запісаць назоўнікі ў множно ліку (цясляр - цесляри, зямляк - землякі);
г) спісаць и ўставіць прапушчания літари и р д.
Як вядома, слова іншамоўнага паходжання типу герой, медаль, калектиў НЕ падпарадкоўваюцца беларускаму правапісу: літара е ў іх захоўваецца и ў Першів складзе Перад націскам.
Асаблівую ўвагу на ўроках білоруський мови неабходна ўдзяліць и акценталагічним нормам білоруський мови. У рускай и білоруський мовах існуе даволі вялікая колькасць слоў, якаючи адрозніваецца націскамі и гета абумоўлівае шмат акценталагічних памилак: біл. чатирна? ццаць (Руска. чети? рнадцать), біл. Худзій? нькі (Руска. ху? деньки), біл. пле? сці (Руска. плести?), біл. аку? нь (Руска. про кунь) i іншия.
У вуснай мове школьнікаў вельмі часта биваюць памилкі. Дзеці могуць сказаць: «тавариши?» Замістити «тава? Риши», «мага? Зін» замістити «магазі? Н», «сака? Вік» замістити «сакаві? К», «ста? Ри» замістити «старі?», «на Беларусі?» замістити «на Білорусь? сі» и р д.
умінь правільна визначаць націск у слові травні вялікае практичнае значенне: у білоруський мове непасредна пекло націску залежиць правапіс галосних у Корані слоў, суфіксах, а таксамо правапіс канчаткаў назоўнікаў, приметнікаў, дзеясловаў и р д.
Такім чинам, захаванне нормаў літаратурнага вимаўлення слоў (націску, правільнага вимаўлення гукаў) - адно з асноўних патрабаванняў да вуснай мови. Настаўніку треба ўважліва ставіцца да вимаўлення вучнямі асобних слоў (плиг читанні, Вусни адказах, у гутарци) i випраўляць іх памилкі.
Глава 2. Практични вопит навучання фанетичним паняццям на ўроках білоруський мови
Паколькі прадметам назірання на ўроках фанетикі з'яўляецца знешняя, гукавая абалонка слоў, то значнае месца на занятках павінни заняць вусния практикаванні. Паслядоўнасць ПРАЦІ «пекло гука да літари» (А. М. Пяшкоўскі) павінна стації важливим метадичним накірункам у сістеме ПРАЦІ па фанетици.
Фанетични розбір з'яўляецца адним з важливих метадичних приёмаў у методици викладання фанетикі [18, с. 45].
Каб сфарміраваць свядоми и тривали навик фанетичнага розбору, патребна сістематичная праце, папяреднімі елементамі якой могуць Биць «Вусни пяцімінутка», «фанетичная зарадка», «фанетичная паўза» з заданнямі типу: назваць у тексце словами, дзе гукаў больш (Менша), чим літар; назваць (падкресліць) літари, якія абазначаюць глухія зичния гукі; назваць (падкресліць) літари - паказчикі мяккасці зичних у словах и інш.
Цікавимі ў сістеме ПРАЦІ па фанетици могуць стації заданні на аналіз пачутага (прачитанага) виказвання па прапанаваним плані. Неабходна падкресліць: візерунки, приклади ўсіх аналізаў, разважанняў павінен даваць найперш настаўнік. «Навучанне мове, навучанне ў школі ў вялікай Ступені грунтуецца на перайманні. Дзіця ж у школі вучицца НЕ таму, што яно ўмее рабіць самастойна, а таму, чаго яно рабіць НЕ ўмее, но што аказваецца даступними для яго ў супрацоўніцтве з настаўнікам и пад яго кіраўніцтвам »[7, с 78].
План АНАЛІЗУ можа Биць прикладна Наступний:
- пастаноўка голасо (мяккі, грудний, нізкі, що не піскляви, адривісти, ціхі);
- дикция (наколькі актиўна и правільна «працуюць» губи, язик);
